Osman Hamdi Beyin ünlü tablosu ‘Kaplumbağa Terbiyecisinin iki versiyonu Taksimde sergileniyor

Osman Hamdi Bey’in ünlü tablosu ‘Kaplumbağa Terbiyecisi’nin 1906 versiyonu Pera Müzesi’nde sergilenirken, 1907 versiyonu ise Türkiye İş Bankası Resim Heykel Müzesi’nde ziyaretçilere sunuluyor. Küçük farklılıklar bulunan iki tabloya da sevenleri yoğun ilgi gösteriyor.

Taksim’deki Pera Müzesi’nde Osman Hamdi Bey’in ünlü tablosu ‘Kaplumbağa Terbiyecisi’nin 1906 versiyonu sergilenirken, 1907 versiyonu ise Türkiye İş Bankası Resim Heykel Müzesi’nde ziyaretçilere sunuluyor. Osman Hamdi Bey’in aynı konuda birbirine yakın iki versiyon çalıştığı ve Kaplumbağa Terbiyecisi olarak tanınan, sanatçınınsa ‘Kaplumbağalı Adam’ olarak adlandırdığı 1907 tarihli eserde, bir önceki yıl yapılmış olan diğer tablodaki 5 kaplumbağadan farklı olarak 6 kaplumbağa yer alıyor. Bir diğer farklılık ise 1907 versiyonunda Çelebi Sultan Mehmed’in yaptırdığı Bursa Yeşil Camii’nin bir odası olduğu anlaşılan mekandaki sivri kemerli alınlığa benzeyen çinilerde "Kalplerin şifası, sevgiliyle (Hazreti Muhammed) kavuşmaktır" anlamındaki "Şifâü’l-kulüb likaü’l mahbub" hattı görülüyor. Hemen yanındaki diğer tabloda ise "Muhammed" yazılı levha bulunuyor. Niş içindeki beyaz üzerine yeşil akıtmalı Çanakkale testi yine yeni versiyonunda görülüyor. Osman Hamdi Bey’in alışılmış yaklaşımıyla kendisini model olarak kullandığı, bol kırmızı giysisi kemerle toplanmış, tülbentle sarılmış külahlı, sırtında vurmalı bir çalgı olan nakkare asılı derviş figürü, bir diğer müzik aleti olan neyi kavrayan elini arkasında tutarak yerde yeşilliklerle beslenen kaplumbağalara hafifçe eğilimi sergileniyor. Küçük farklılıklar bulunan iki tabloya da sevenleri yoğun ilgi gösteriyor.

“Osman Hamdi Bey’in 1906 yılında yaptığı eser”

Pera Müzesi oryantalist resim koleksiyonu küratörü Barış Kıbrıs, “Pera Müzesi’nin 2. katında Sevgi ve Erdoğan Gönül Galerisi’nde Osman Hamdi Bey sergisindeyiz. Kaplumbağa Terbiyecisi resminin önünde bulunuyoruz. Osman Hamdi Bey’in 1906 yılında yaptığı ve Fransa’da gerçekleşen salon sergisine gönderdiği bir eser. Bu eserin eksizlerini yaptığını biliyoruz. Bazı fotoğraflar da görünüyor. Bu figürü farklı kompozisyonlarda denemiş. Daha sonra sergiye göndermek için büyük boyutlu bir kompozisyona dönüştürmüş. 1 yıl sonra daha küçük boyutlu bir versiyonunu daha yapmış. Çok ufak tefek farklılıklar var. Bu resmin ismi neredeyse yapıldığı tarihten itibaren ‘Kaplumbağa Terbiyecisi’ olmuştur. Halbuki sergide Fransızca ‘Kaplumbağalı Adam’ olarak yer alıyor. İngilizcesinde de sadece ‘Kaplumbağalar’ olarak biliniyor. Figürün durduğu mekan Bursa Yeşil Camii’nin bir üst katında bulunan odasıdır. Bir derviş figürü görüyoruz. Hangi tarikata da mensup olduğu belli değil. Bu konulara çok aşina olmayan bir izleyici kitlesi düşünülerek yapılmıştır. Osman Hamdi Bey’in pek çok resminde olduğu gibi. Kaplumbağaları besleyen bir derviş görüyoruz. İki tane çalgı var. Biri sırtında asılı duran nakkare dediğimiz vurmalı çalgıdır. Ellerinde bir de ney tutuyor. Kaplumbağalar yerdeki yeşillikleri yiyorlar. Bu resmin fikri nereden gelmiş olabilir diye bir görüş var. 37 yıl öncesinde Bağdat’tayken babasına yazdığı bir mektup var. Babasına diyor ki; ‘yolladığın dergiyi aldım’. Bu Fransızca bir dergi ve içinde bir makalede Koreli kaplumbağa terbiyecilerinden bahsediliyor. Bunun bir gravürü de var. Gravürde adam küçük bir davul çalıyor. Kaplumbağalar birbirlerinin üzerine oradan da bir masaya tırmanıyorlar. Bu bir fikir vermiş olabilir mi? Fakat burada öyle bir aktivite görmüyoruz. Kaplumbağalar yerdeki yeşillikleri yemekle meşguller” dedi.

“Kompozisyon olarak aynı olan bir resim daha var”

Tabloda düşünceli ifadeyle kaplumbağaları izleyen bir derviş figürünün bulunduğunu söyleyen Kıbrıs, “Derviş figürünü biraz açmak lazım. Osman Hamdi Bey çoğu zaman resimlerinde erkek figürü model olarak kendisini kullanmıştır. Arkadaşı Pascal Sebah’ın çektiği fotoğraflardan yararlanmıştır. Farklı giysiler içindeki fotoğraflar bunlar. Osman Hamdi Bey’in sanat yaşamında iki kaynağın yani Osmanlı mimarisi ve Osmanlı giysilerinin özellikle oryantalist resimlerinde kullanıldığını biliyoruz. Burada da derleme bir derviş giysisi söz konusu” ifadelerini kullandı.

“Sırt sırta sergileniyorlar”

Türkiye İş Bankası Resim Heykel Müzesi Müdürü Canan Atlığ, “Müzemizdeki Osman Hamdi Bey’e ait Kaplumbağa Terbiyecisi, namı diğer Kaplumbağalı Adam, 1907 yılında yapılmış olan ikinci versiyondur. Birinci versiyonu 1906 yılında yapılmış ve şimdi Pera Müzesi’nde; yani sırt sırta sergileniyorlar. Burada bulunan 1907 yapımlı Kaplumbağa Terbiyecisi’ndeki farklılıkların biri, kaplumbağa sayısı. Pera Müzesi’ndeki resimde 5 kaplumbağa bulunurken, bu eserde 6 tane kaplumbağa var. Aynı zamanda bir tane Çanakkale su testisi eklenmiştir. Pencerenin üstünde yer alan çini kaplama Pera Müzesi’ndekinde daha açıkken, bizimkinde daha kapalı bir şekilde görünüyor. Oradan giren ışığın da bir farklılığı var. Boyut olarak bizim eserimiz çok daha küçük. Bu da aslında oryantalist sanatçıların çalıştıkları ikinci versiyonlarda çok olağan bir durum. Bazen daha büyütür, bazen de daha küçültür. Aynı zamanda sağ üst köşede Münir Paşa’ya bir ithaf var. Osman Hamdi Bey’in imzasının yanında bulunuyor. Türkçe çeviri olarak ‘Münir Paşa’ya muhabbetle yadigar’ yazıyor. İlaveten, bu eserde Hazreti Muhammed levhası eklenmiş. Çünkü üstte bulunan çinide ‘Kalplerin şifası, sevgiliyle (Hazreti Muhammed) kavuşmaktır’ yazıyor” şeklinde konuştu.

"Doğu ve Batı’yı birleştiren bir Osmanlı aydını"

Osman Hamdi Bey’in tarihte önemli bir yere sahip olduğunu ifade eden Atlığ, “Hem ressam hem de bir Osmanlı aydını olarak oryantalist ressamlar düşünüldüğünde Batı ve Doğu’nun etkileşimi pek çok evrensel imgelemde görülüyor. Osman Hamdi Bey’in hem Fransa’da görmüş olduğu eğitim, oradaki oryantalizm ve üsluplar, aynı zamanda Doğu’daki Japon karikatürlerinde de görülen kaplumbağa terbiyecisi imgelemi burada görülüyor. Doğu ve Batı’yı birleştiren ve Doğu’nun içinden çıkmış biricik bir oryantalist diyebiliriz” diye konuştu.