Deprem bölgesine yönelik rapor: Badem, pamuk ve alabalıkta verim düştü

Gül KABA DEMİR-Erdi DEMİR/İSTANBUL, (DHA) - Kalkınma İçin İnovasyon Derneği (I4D), 6 Şubat depremlerinin birinci yıldönümünde ‘Tarımsal Değerler Zincirleri Analiz Raporu’nu açıkladı. Çalışma Hatay, Adıyaman ve Kahramanmaraş’ta önemli katma değer oluşturan badem, alabalık, pamuk ve süt ürünlerinin depremden nasıl etkilendikleri ortaya koydu. Hatay’da pamuk üretimi yapan fabrikalar ciddi zarar gördü. Çırçılama kapasitesi yüzde 50 düştü. Adıyaman’da badem bahçelerine göç nedeniyle gübreleme, ilaçlama ve yabancı otla mücadele yapılamadı. Ağaçlar zarar gördü, kalite ve verimlilik azaldı. Kahramanmaraş’ta ise alabalık yetiştiriciliği üretim miktarlarında yüzde 40’a yakın kayıp yaşandı. Süt toplama tedarik zincirlerinde de büyük aksaklıklar oldu. Önümüzdeki yıl deprem bölgesinde süt ve süt ürünleri üretiminde düşüş olacağı bekleniyor.  

Kalkınma için İnovasyon Derneği, depremden en çok etkilenen Hatay, Adıyaman ve Kahramanmaraş illerindeki önemli tarım değer zincirlerine depremin etkisini ortaya koyan ‘Deprem Sonrası Tarımsal Değer Zincirleri Analiz Raporu’nun sonuçlarını açıkladı. Rapora göre depremler, 11 ilde 14 milyonun üzerinde kişiyi doğrudan ve dolaylı etkiledi, 3,3 milyondan fazla insanın ise evsiz kalmasına yol açtı. Cumhurbaşkanlığı Strateji Başkanlığı’nın yaptığı tarımsal analizler doğrultusunda ise depremin tarım sektörüne verdiği zararın 24,2 milyar TL olduğu hesaplandı.  

Turkish Philanthropy Funds (TPF) ve ABD Dışişleri Bakanlığı Nüfus, Mülteciler ve Göç Bürosu (PRM) tarafından finanse edilen ve Uluslararası Göç Örgütü’nün (IOM) desteği ile Kalkınma için İnovasyon Derneği (I4D) tarafından hazırlanan ‘Deprem Sonrası Tarımsal Değerler Zincirleri Analiz Raporu’nun duyurusu düzenlenen toplantıda I4D Direktörü Doğan Çelik’in sunumuyla gerçekleştirildi.  

Toplantıda, özellikle Hatay, Adıyaman ve Kahramanmaraş için tarımsal anlamda yaşanan kaybın belirlenmesine ve aynı zamanda afetten etkilenen üreticilerin pazara erişimde ekonomik dayanıklılık için güçlenmesine destek olmak amacıyla I4D'nin hayata geçirdiği ‘Sosyal Zincir Projesi’nin de detayları paylaşıldı.

RAPOR 4 AYDA 3 UZMAN TARAFINDAN HAZIRLANDI

Rapora ilişkin değerlendirme yapan I4D Direktörü Doğan Çelik, “Raporla sektörün genel görünümünü 3 ilde açığa çıkarmaya çalıştık. Badem, alabalık, pamuk ve süt ürünlerini inceledik. Sektörlerde değer zincirinde ciddi kırılmalar olduğunu gördük. Üreticiler teknik desteğe, finansmana ve pazara erişimlerde ciddi problemler yaşıyor. Rapor neticesinde gıda güvenliğinin sağlanması için çok boyutlu müdahalelerin gerekliliği açığa çıktı. Rapor 4 ayda 3 uzman tarafından hazırlandı. Karar alıcılar, kaynak sağlayıcılar ve proje uygulayıcılar nezdinde çeşitli çözüm önerileriyle gelmek istedik. Türkiye’de bu kapsamda bir rapor hazırlanmamıştı, o boşluğu dolduracağını düşünüyoruz. Ürünleri 10’a yakın seçim kriterine göre belirledik. Bölgeye ekonomik katkının yanı sıra sosyal katkı vermesine de dikkat ettik. Sosyal zincir projesiyle depremin ortaya çıkardığı pazara erişim problemini çözmeye çalışıyoruz. Sosyal zincir hem dijital de hem de fiziki alanda satın almacıyla üreticiyi yan yana getirmek isteyen bir projedir” dedi.  

DEPREMİN TÜRKİYE’NİN TOPLAM EKONOMİSİNE YÜKÜ 103,6 MİLYAR DOLAR 

Rapora göre; yüzyılın afeti olarak tanımlanan depremler, 11 ilde 14 milyonun üzerinde kişiyi doğrudan ve dolaylı etkiledi, 3,3 milyondan fazla insanın ise evsiz kalmasına yol açtı. Dünya Bankası depremin yarattığı maddi hasarı 34,2 milyar dolar olarak açıklarken Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ise sektörel bazda iyileştirme ve yeniden yapılanma maliyetlerini de göz önüne alarak depremin Türkiye’nin toplam ekonomisine yükünü 103,6 milyar dolar olarak ortaya koydu. 

MAKİNE, MALZEME VE EKİPMAN HASARINA VE PAZARA ERİŞİMDE DE ZORLUKLARA NEDEN OLDU  

Depremlerin iklimsel özellikleri ve verimli toprak yapısıyla Türkiye’nin toplam tarım üretiminin yüzde 15,3’ünün gerçekleştiği bölgede yaşanması ise bölgedeki nüfusun geçim kaynaklarına erişimini de olumsuz etkiledi. Rapora göre; depremlerin, tarımsal üretim ve değer zinciri altyapılarına zarar verirken, işgücü ve hayvan kayıplarının yanı sıra önemli ölçüde makine, malzeme ve ekipman hasarına yol açması pazara erişimde de zorluklara yol açtı. Cumhurbaşkanlığı Strateji Başkanlığı’nın yaptığı tarımsal analizler doğrultusunda ise depremin tarım sektörüne verdiği zararın 24,2 milyar TL olduğu hesaplandı.  

SOSYAL ZİNCİR İLE DEPREM BÖLGESİNDEKİ YEREL ÜRETİCİLERİN DESTEKLENMESİ HEDEFLENİYOR 

Toplantıda Kalkınma için İnovasyon Derneği tarafından hayata geçirilen ve kâr amacı gütmeyen iş birliği projesi Sosyal Zincir’in de tanıtımı yapıldı. Projeyle 6 Şubat’ta ülkenin Güneydoğu bölgesinde yaşanan depremden etkilenen üreticilere destek olmak üzere, sivil toplum, özel sektör ve kamu sektörünün sosyal satın alma hareketi çevresinde toplanması hedefleniyor. Sosyal Zincir, toplumsal açıdan etkilenen grupların satın alma faaliyetleri yoluyla desteklenmesine katkıda bulunurken, farklı sektörlerin ihtiyacı olan ürün ve hizmetleri üreten yerel üreticileri, küçük ve orta ölçekli işletmeleri tedarik zincirine dahil etmeyi amaçlıyor. 

Raporda öne çıkan bulgular:  

Deprem Sonrası Tarımsal Değerler Zincirleri Analiz Raporu, Hatay’da pamuk, Adıyaman’da badem ve Kahramanmaraş’ta alabalık ve her üç ilde de süt ve süt ürünlerine yönelik değer zinciri analizi sunuyor. 

Halihazırda Hatay, Türkiye’de pamuk üretiminde 4’üncü sırada yer alırken pamuk ilin ekonomik katma değerinde de önemli bir yer tutuyor.  

Pamuk tarımsal üretimin yanı sıra hammadde olarak kullanıldığı sektörler sayesinde önemli bir istihdam ve geçim kaynağı olarak yer alıyor. Ancak depremlerin büyük çoğunluğu Kırıkhan ve Antakya’da olan (toplam 76 adet) çırçırlama ve prese fabrikalarında ciddi zarara yol açması sebebiyle resmi hasar tespit sonuçları tamamlanmamış olmakla birlikte ilin çırçırlama kapasitesinin yüzde 50’den fazla düştüğü öngörülüyor. 

2022 yılında Türkiye’nin toplam badem üretiminin yüzde 17,8’i Adıyaman’da ise depremlerden dolayı badem üreticilerinin il dışına geçici göçü, badem bahçelerinin ihtiyaç duyduğu gübreleme, ilaçlama ve yabancı otla mücadele gibi bakım işlemlerinin zamanında yapılamamasına yol açtı.  

Depremler ile birlikte iklim değişikliği ve ekolojik dengenin bozulmasından dolayı badem ağaçlarının zarar görmesine, hastalıklara, düşük verimliliğe ve badem kalitesinin azalmasına sebep oluyor. 

Su kaynaklarının, sıcaklık ve oksijen seviyesi kaliteli balık yetiştiriciliğine imkân tanıyan Kahramanmaraş ise Türkiye’nin alabalık üretimi yapılabilecek su yüzeyinin yüzde 1,93’üne sahip olarak konumlanıyor. Raporda, depremin alabalık yetiştiriciliğinde en fazla kuluçkahane ve büyüme tesislerine hasar verdiği belirtilirken, üretim miktarlarında yüzde 40’a yakın kayıp yaşanmasına sebep olacağı öngörülüyor. 

6 Şubat depremlerinin ardından süt hayvancılığı, afetten etkilenen kırsal bölgelerin neredeyse tümünde geçimlik faaliyet olmasından dolayı, acil müdahale edilmesi elzem alanlardan birisi olarak öne çıkıyor. Yereldeki mandıralarda hasar oluşması, soğuk hava sistemlerinin enerji ihtiyacının karşılanamaması ve lojistik faaliyetlerin aksaması, yerel pazarda göç gibi birçok sebepten dolayı süt toplama tedarik zincirlerinde büyük aksaklıklar olduğu ve önümüzdeki yıl deprem bölgesinde süt ve süt ürünleri üretiminde bir düşüş olacağı beklentisi güçleniyor.